BAYRAM

Araplar bizim kullandığımız mânâda bayram kelimesinin karşılığı için 'ıyd kelimesini kullanırlar. AVD (عود )kök kelimesinden türemiştir. Başlayıp biten, tekrar dönüp tekrar başlayıp biten ve böyle devam eden anlamında bir kelimedir. Istılah mânâsiyle de, mu'tad olmuş sevinç ve huzur vakti mânâsını ifade eder.

Türkçemizde ise, kelime kökeni incelendiği vakit, en erken kullanımının onbirinci yüzyıl Karahanlı yazı türkçesinde, "badram" şekliyle, yine meşhûr Dîvân-ı Lügât-it Türk'de ise Oğuzca olarak kaydedilen kelime, "bayram" şekliyle tarih sahnesinde yerini almıştır.

Pehlevi dilinde bu kelime "padram", yine eski İran dillerinden olan Soğdca'da "neşe, huzur, mutluluk, sükûn" mânâlarını muhtevi olarak "patram" biçiminde kullanıldığı kaynaklarda belirtilmektedir.

Farsça "pati+" öneki "geri, tekrar" anlamındadır. Yine Farsça "râma", Sanksritçe "ram" kelimeleri de "sükûn, barış, mutluluk" anlamlarını taşımakta. "Patirâma" ya da "Patiram".

Fransızca'daki "resmi tatil, şenlik, kutlama, eğlenti" anlamındaki "fête" kelimesinin "pati" ile benzeşmesi ilginç. "Être â la fête" "Çok mutlu olmak", "Jour de fête" "Tatil günü", "Faire la fête" "Felekten bir gün çalmak".

İngilizce de bu kelimenin tam karşılığı bir anlamı hâiz kelimeye rastlamadım. En azından benim baktığım en meşhûr sözlüklerde yok. "Festival, festivity" kelimeleri ne kadar karşılıyor "bayram" kelimesinin anlamını bilemiyorum. Bir de "bairam" kelimesi var ki, bu da büyük ihtimalle İngilizce'ye aynı dil ailesinden olması sebebiyle Farsça'dan geçmiş olmalı.

Dün son gününü yaşadığımız Kurban Bayramı'nın ardından, zihnime takılan "bayram" kelimesi hakkında yaptığım kısa bir araştırmanın neticesi yukardaki birkaç kırık dökük bilgiden ibaret oldu.

Hep ıstılâh mânâsıyle karşılaştığımız bu kelimenin kökenini merak etmem, aslında kelime köken bilim hakkında ülkemizde yapılan çalışmalar konusunda da birazcık bilgi edinmeme vesile oldu. Ve edindiğim bilgi beni hayal kırıklığına uğrattı.

Her vesile ile zenginliğiyle, işlekliğiyle, geçmişiyle, akıcılığıyla övünüp durduğumuz ve övüp durduğumuz dilimizin, her konuda ihtiyacı karşılayacak kaynaklar açısından maalesef mahrum olduğunu görmek, bir kere daha bu dili seven ve konuşan, bu ülkenin bir vatandaşı olarak ve bir Türk olarak, beni cidden üzdü.

İnşaAllah, bu dile gönül vermiş, bu dile ciddi hizmetler yapma arzusunda olan insanlarımız, önemli bir saha olan kelime köken bilimde de kıymetli eserler meydana getirirler. Güzel Türkçemizin güzelliklerine ulaşmaya çalışan insanlara rahatlatıcı, tatmin edici, doyurucu kaynaklar takdim ederek, büyük bir hizmeti ifâ etmiş olurlar.


Mahmut ÇETİN